برترین کاربران هفتگی این مقاله

از ۱۳۹۸/۰۳/۲۵ تا ۱۳۹۸/۰۳/۳۱

هیچ کاربری در این بازه زمانی وجود ندارد

مقالات مرتبط
اخبار مرتبط
آمار مقاله
  • بازدید کل ۷۸۴
  • بازدید این ماه ۶۰
  • بازدید امروز ۱
آمار آزمون مقاله
  • کل شرکت کنندگان ۰
  • قبول شدگان ۰
  • شرکت کنندگان یکتا ۰
  • میانگین درصد شرکت کنندگان ۰
واژه نامه فناوری نانو

نانو

nano

پيشوندي به معناي يک بيليونم يا (000،000،000،1/1). در متون فناوري‌نانو، معمولا براي مشخص کردن يک واحد اندازه‌گيري برابر با 10 به توان منفي 9 متر استفاده مي‌شود.

سطح مقاله

گزارش‌های بانک محصولات فناوری نانو

نویسندگان
کلمات کلیدی
امتیاز کاربران

نقش فناوری نانو در سلول‌های خورشیدی تجاری موجود در بازار

تا ابتدای مرداد ماه 1396، تعداد 196 محصول نانویی (طبق تعریف استاندارد ISO TS 18110) سلول خورشیدی موجود در بازارهای جهانی توسط بانک محصولات فناوری نانو رصد شده‌اند. محصولات 46 شرکت از 13 کشور بررسی و در این بانک اطلاعاتی به ثبت رسیده‌اند (http://product.statnano.com). عمده سلول‌های خورشیدی رصد شده از نوع سلول‌های خورشیدی نقاط‌ کوانتومی، لایه‌ نازک گالیم‌ آرسناید، لایه‌ نازک تلورید‌ کادمیم، فعال شده با رنگ و سیلیکونی هستند. کشورهای برتر به لحاظ تعداد برند نانویی عرضه شده در بازار، کشورهای چین، ایالات‌متحده، آلمان، ایتالیا، سوئیس و هند هستند. در میان تمامی نانومواد به کار گرفته شده، نانوذرات دی‌اکسید ‌تیتانیم، لایه‌های ‌نازک گالیم‌ آرسناید و تلورید‌ کادمیم، فولرن و نانوسیم‌های دی‌اکسید‌ تیتانیم بیشترین استفاده را جهت ایجاد یا بهبود خواص نانویی داشته‌اند. از کاربردهای عملی و تجاری سلول‌های خورشیدی می‌توان به تأمین برق در ساختمان‌های اداری و مسکونی، قایق‌ها، خودروها، سفینه‌های فضایی، تجهیزات کشاورزی، تلفن‌های همراه و صنایع نظامی اشاره کرد.

 1- مقدمه

امروزه مواردی چون محدودیت ذخایر فسیلی، نگرانی‌های زیست ‌محیطی، ازدیاد جمعیت، رشد اقتصادی و ضریب مصرف سوخت از مباحثی هستند که فکر تمام اندیشمندان و سیاستمداران را در یافتن راهکارهای مناسب در حل معضلات انرژی به خود مشغول داشته است. انتظار می‌رود که منابع انرژی تجدید‌پذیر در سال ۲۰۵۰ حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد و در سال ۲۱۰۰ حجمی‌ معادل ۳۰ تا ۸۰ درصد انرژی اولیه مورد نیاز دنیا را تأمین کنند. برآوردها نشان می‌دهد که کشورهای مختلف انرژی خورشید را به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین‌کننده انرژی در آینده می‌دانند و بر این اساس از هم‌اکنون برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های گسترده‌ای در جهت گسترش کاربرد این انرژی در مصارف مختلف به انجام رسانده‌اند. در واقع، انرژی‌های نو هم‌اکنون در بسیاری از مناطق جهان به عنوان منابع پاک و ارزان تأمین انرژی برای راه‌اندازی تجهیزات در حوزه‌های مختلف استفاده می‌شوند [1]. سلول‌های خورشیدی توسط تبدیلات انرژی فتوولتایی، انرژی نورانی را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کنند. در اغلب موارد، نیمه هادی‌ها به عنوان مواد مورد استفاده در سلول‌های خورشیدی به کار برده می‌شوند [2]. انرژی‌ای که در سال از طریق خورشید به زمین می‌رسد حدود TW 120000 است و این در حالی است که انرژی مورد نیاز انسان در سال در حدود TW 13 است. طبق آخرین مطالعات انجام شده در مرکز هوا و فضای کشور آلمان، در سال ۲۰۵۰ ظرفیت نیروگاه‌‌های تجدید‌پذیر به TW 10 خواهد رسید [3]. در حال حاضر بشر انرژی مورد نیاز خود را از مسیرهای گوناگونی تهیه می‌کند که در شکل 1 سهم هر یک ذکر شده است. همان طور که دیده می‌شود، سهم انرژی خورشیدی در تأمین انرژی مورد نیاز بشر در حدود %0/05 است. اگر فقط 0/1 درصد از سطح زمین با مبدل‌های انرژی خورشیدی پوشیده شوند و تنها ۱۰ ٪ بازده داشته باشند، برای تأمین انرژی مورد نیاز بشر کافی است. نور خورشیدی که به سطح زمین می‌رسد شامل این طول موج‌ها است: ۴۷ درصد فرو سرخ، ۴۶ درصد نور مرئی، ۷ درصد فرابنفش. از این‌رو سلول‌های خورشیدی باید در ناحیه فرو سرخ و نور مرئی جذب بالایی داشته باشند [4].

 

filereader.php?p1=main_6c851670beee739e6

شکل 1- منابع امروزی تأمین انرژی و سهم هر یک [5].

 

در کشور ما نیز از حدود سال ۱۳۷۰ تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در جهت شناخت پتانسیل انرژی‌های نو و به‌ ویژه انرژی خورشید و کاربرد هر چه بیشتر آن‌ها آغاز شده است. ایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند تابشی خورشید، از پتانسیل بالایی در زمینه بهره‌‌برداری از این موهبت خدادادی برخوردار است، به طوری که در ۹۰% خاک کشورمان بیش از ۳۰۰ روز آفتاب وجود دارد. در شکل 2 تابش متوسط سالیانه خورشید بر نقاط مختلف کره زمین نشان داده شده است. همچنین موقعیت ایران نیز در این شکل قابل مشاهده است. کشور ایران در بین مدارهای 25 تا 40 درجه عرض شمالی قرار گرفته است و در منطقه‌ای واقع شده که به لحاظ دریافت انرژی خورشیدی در بالاترین رده‌ها در بین نقاط جهان است. میزان تابش خورشیدی در ایران بین 1800 تا 2200 کیلووات ساعت بر متر مربع در سال تخمین زده شده است که بالاتر از میزان متوسط جهانی است [6و7].

 

filereader.php?p1=main_1fc384a79adb53d30

شکل 2- تابش متوسط سالیانه خورشید بر نقاط مختلف کره زمین.

 

2- طبقه‌بندی سلول‌های خورشیدی

سلول‌های خورشیدی فتوولتائیک را در سه دسته طبقه‌بندی می‌کنند [8]:

1) نسل اول: سلول‌های خورشیدی کریستالی مانند Si ،GaAs و InP که سلول‌های سیلیکونی %90 بازار سلول خورشیدی را در بر گرفته‌اند. مشکل عمده سلول‌های نسل اول، هزینه بالای مواد و تجهیزات مورد نیاز برای تولید آن‌ها است. همچنین تکنولوژی ساخت آن‌ها بسیار پیچیده‌ است.

2) نسل دوم: سلول‌های خورشیدی لایه نازک مانند CIGS و CdS/CdTe که تجهیزات لازم جهت تولید آن‌ها پر هزینه است.

3) نسل سوم: شامل ایده‌های نو برای افزایش راندمان سلول‌های خورشیدی است. سلول خورشیدی رنگدانه‌ای (Dye-Sensitized Solar Cells)، نقاط کوانتومی (Quantum dot)، سلول‌های آلی (Organic) و سلول‌های خورشیدی پروسکایتی (Perovskite solar cells) در این دسته قرار می‌گیرند.

در شکل 3 مقایسه‌ای بین آخرین بازدهی‌های تأیید شده سلول‌های خورشیدی نسل‌های مختلف، که توسط آزمایشگاه ملی انرژی تجدید‌پذیر ایالات‌متحده (NREL) از سال 1975 تا جولای 2017 انجام شده است، صورت گرفته است.

 

filereader.php?p1=main_5dd42fa1de26bb596

شکل 3- مقایسه بازدهی انواع مختلف سلول‌های خورشیدی بین سال‌های 1975 تا جولای 2017  توسط NREL [9].

 

3- محصولات تجاری سلول خورشیدی بر پایه فناوری نانو

سلول خورشیدی وسیله‌ای الکتریکی است که انرژی نورانی را توسط اثر فتوالکتریک به الکتریسیته تبدیل می‌کند. طبق تعریف استاندارد ISO TS 18110، هر نوع محصول سلول خورشیدی که ویژگی‌های آن به کمک فناوری نانو بهبودیافته یا مبتنی بر فناوری نانو باشد، محصول نانویی سلول خورشیدی به حساب می‌آید. تا ابتدای مردادماه 1396، تعداد 196 محصول نانویی سلول خورشیدی موجود در بازارهای جهانی توسط بانک محصولات فناوری نانو (NPD) به آدرس http://product.statnano.com رصد شده‌اند که از میان آن‌ها محصولات 46 شرکت از 13 کشور بررسی و به ثبت رسیده‌اند. کشورهای برتر به لحاظ تعداد برند نانویی عرضه شده در بازار، کشورهای چین، ایالات‌متحده، آلمان، ایتالیا، سوئیس و هند هستند. در میان تمامی نانومواد به کار گرفته شده، نانوذرات دی‌اکسید ‌تیتانیم، لایه‌های‌ نازک گالیم‌ آرسناید و تلورید‌ کادمیم، فولرن و نانوسیم‌های دی‌اکسید ‌تیتانیم بیشترین استفاده را جهت ایجاد یا بهبود خواص نانویی داشته‌اند. از کاربردهای عملی و تجاری سلول‌های خورشیدی می‌توان به تأمین برق در ساختمان‌های اداری و مسکونی، قایق‌ها، خودروها، سفینه‌های فضایی، تجهیزات کشاورزی، تلفن‌های همراه و صنایع نظامی اشاره کرد.

 

1-3- سلول‌های خورشیدی نقاط‌ کوانتومی

شرکت Solterra Renewable Technologies تکنولوژی پتنت شده‌ای برای پوشش‌دهی نقاط‌کوانتومی با نام تجاری QDX™ را جهت تولید سلول‌های خورشیدی پیشنهاد داده است که در آن از روش اسکرین پرینتینگ اتومات استفاده می‌شود. شرکت Quantum Materials Corp به عنوان زیر‌مجموعه‌ای از شرکت Solterra در حال تولید سلول خورشیدی انعطاف‌پذیر پلیمری بر پایه لایه ‌نازکی از نقاط‌ کوانتومی با این روش است. این دست از نقاط‌ کوانتومی عاری از کادمیم بوده و پایداری حرارتی بالایی در حین مراحل مونتاژ و همچنین در شرایط کاری زیر نور خورشید دارند. مقاومت در برابر رطوبت و اکسیداسیون از دیگر ویژگی‌هایی است که این تکنولوژی در اختیار سلول‌های خورشیدی نقاط کوانتومی قرار می‌دهد [10]. مزیت اصلی این محصولات نسبت به سلول‌های خورشیدی سیلیکونی آن است که می‌توانند در هر زمانی از شبانه روز کارایی داشته باشند. این در حالی است که سلول‌های سیلیکونی عموماً در ساعات پیک تابش خورشید بهترین عملکرد را دارند. در سطح دریا نور خورشید به ازای هر 1000 وات بر متر مربع، دارای 527 وات تشعشع فرو سرخ، 445 وات نور مرئی و 32 وات فرابنفش است [11]. سلول‌های سیلیکونی تنها طیف مرئی را جذب می‌کنند و در حدود نیمی از انرژی در دسترس استفاده می‌کنند. طیف‌های فرابنفش و فروسرخ صرف انرژی گرمایی شده و حدود 56 درصد انرژی هدر می‌رود. سلول‌های نقاط‌ کوانتومی قابلیت جذب توان در طیف‌های نوری بین ماوراء بنفش و فروسرخ را دارند. این سلول‌ها علاوه بر آن که نسبت به سلول‌های سیلیکونی بازدهی بیشتری در تبدیل انرژی نورانی به الکتریکی دارند، هزینه ساخت‌شان به ازای هر وات پایین‌تر است زیرا در مراحل مونتاژ این سلول‌ها از تجهیزات خلأ استفاده نمی‌شود و مواد اولیه تولید آن‌ها قیمت کمتری دارند.

 

2-3- سلول‌های خورشیدی لایه‌ نازک گالیم‌ آرسناید

شرکت Innovative Solutions In Space سلول‌های خورشیدی سه پیوندی گالیم‌ آرسناید (GaAs) تولید می‌کند که مجهز به سنسورهای دما و نور خورشید هستند. این سلول‌های لایه ‌نازک بر اساس استاندارهای فضایی ECSS-E-20-08 و MIL-PRF-13830 طراحی می‌شوند و بازدهی آن‌ها در تبدیل انرژی نورانی به الکتریکی در حدود 30 درصد است. شرکت NanoAvionics نیز در زمینه تولید سلول‌های خورشیدی گالیم‌ آرسناید سه پیوند GaInP/GaInAs/Ge فعال است. طبق ادعای این شرکت، سلول‌های تولید شده قابلیت کار در دمای بین 86+ و 40- درجه سانتی‌گراد را دارند. برای سلول‌های این شرکت بازدهی 28/7 درصد و توان mW/cm2 37/85 ثبت شده است. شرکت NanoFlex Power Corporation مزیت اصلی سلول‌های گالیم‌ آرسناید را در این می‌داند که نسبت به سلول‌های سیلیکونی در یک مساحت یکسان، بازدهی بالاتری دارند اما به علت هزینه‌های ساخت و قیمت بالا، محصولات این شرکت محدود به مصارف نظامی و فضایی هستند. هر چند که متخصصان این شرکت به تازگی فرایندهایی را ارائه کرده‌اند که می‌تواند با افزایش تعداد سیکل استفاده از ویفرهای گالیم‌ آرسناید، هزینه‌های تمام شده را کاهش دهند. محصولات این شرکت بر روی زیرلایه‌های انعطاف‌پذیر پلیمری مونتاژ می‌شوند و قابلیت استفاده در کاربردهای متحرک مانند خودروها و کوله‌پشتی‌ها را دارند.

 

3-3- سلول‌های خورشیدی لایه‌ نازک تلورید‌ کادمیم

تلورید‌ کادمیم (CdTe) یک نیمه‌هادی با ضریب جذب بالا است که نسبت به سیلیکون حدود صد برابر نور خورشید را جذب می‌کند. در نتیجه ضخامت این دسته از سلول‌ها نسبت به سلول‌های سیلیکونی صد برابر کمتر است. از آن جا که تلورید‌ کادمیم دارای باند شکاف مستقیم است، در شرایطی که شدت نور خورشید کاهش می‌یابد نیز عملکرد بهتری نسبت به سیلیکون با باند شکاف غیرمستقیم دارد. شرکت آمریکایی WCP Solar ادعا می‌کند که سلول‌های لایه‌ نازک این شرکت نسبت به سلول‌های سیلیکونی سالیانه در حدود 5 تا 10 درصد الکتریسیته بیشتری تولید می‌کنند. ماژول‌های 60 در 120 سانتی‌متر مربع این شرکت دارای بازدهی 12 درصدی هستند. محصولات این شرکت دارای ظاهری مشکی رنگ هستند که آن‌ها را برای مصارف ساختمانی مناسب کرده است. پایداری حرارتی و شیمیایی از دیگر ویژگی‌های این دست از محصولات است.

 

4-3- سلول‌های خورشیدی فعال شده با رنگ

با ابداع سلول‌های خورشیدی فعال شده با رنگ در سال 1991 میلادی توسط آقای گرتزل، شرکت‌های زیادی در راستای تولید تجاری این گروه از سلول‌های خورشیدی ارزان‌قیمت شروع به فعالیت کردند که مهمترین آن‌ها شرکت سوئیسی Solaronix SA است. قلب سلول خورشیدی رنگدانه‌ای، لایه‌ای مزومتخلخل حاوی نانوذرات دی‌اکسید ‌تیتانیم (TiO2) با قطر متوسط 20 نانومتر است. این سلول‌ها در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف تولید می‌شوند و فناوری ساخت آن‌ها نسبت به سلول‌های خورشیدی سیلیکونی بسیار ساده‌تر است. از آن جا که بازدهی این سلول‌ها در تبدیل انرژی نورانی به الکتریکی هنوز قابل رقابت با سلول‌های سیلیکونی نیست، محصولات این شرکت تنها برای موتورهای با جریان پایین کاربرد دارند. این محصولات به علت ظاهر رنگی و زیبا بیشتر در ساختمان‌های مسکونی و برای مصارف با انرژی کم توصیه می‌شوند. این شرکت انواع سلول خورشیدی مانند سلول نمونه جهت کالیبره کردن دستگاه شبیه‌ساز نور خورشید مورد استفاده برای اندازه‌گیری بازدهی عملکرد سلول‌های خورشیدی و ماژول های 11 و 31 سله را در سبد فروش خود قرار داده است. شرکت انگلیسی G24 Power Limited نیز سلول خورشیدی فعال شده با رنگ را با نام تجاری GCell عرضه می‌کند. ولتاژ ماکزیمم این سلول 0/5 ولت و ابعاد آن 20 در 15 ساتنی متر مربع است. این شرکت ادعا می‌کند که محصولش دارای وزن کمتر، بازدهی بیشتر و قابلیت عمل در دماهای بالاتر است.

 

5-3- سلول‌های خورشیدی سیلیکونی

بعد از نصب سلول خورشیدی در شرایط کاری به علل مختلف مانند گرد و غبار، باران، مدفوع پرندگان و ترکیبات شیمیایی موجود در هوا مانند دی‌اکسید ‌گوگرد، مونوکسید‌ کربن، سرب و اکسیدهای نیتروژن، آلودگی‌هایی روی سطح سلول‌های خورشیدی ایجاد می‌شود که مانع از رسیدن کامل نور خورشید به لایه جاذب آن می‌شوند. به‌علاوه در عمل تمیز کردن سطوح سلول‌ها با مشکلات متعددی توأم است. به همین علت بسیاری از شرکت‌های تولیدی به سوی ساخت سلول‌هایی رفته‌اند که سطح آن‌ها به راحتی کثیف نشود و نیاز کمتری به تمیزکاری داشته باشند. نقش فناوری نانو در سلول‌های خورشیدی سیلیکونی عمدتاً خود را به صورت ایجاد پوشش‌هایی بر روی آن‌ها نشان می‌دهد که وظیفه حفاظت از سلول، افزایش عمر مفید و بهبود بازدهی آن را برعهده دارند. شرکت چینی Jiangsu Runner PV Technology سلول‌های خورشیدی بر پایه سیلیکون پلی‌کریستال را در رنگ‌های مختلف (آبی، قرمز و خاکستری) تولید می‌کند. این سلول‌ها به میزان 50 درصد نازک‌تر از سلول‌های مرسوم هستند و دارای بازدهی تقریبی 17 درصد هستند. مهمترین ویژگی این محصولات آن است که به علت پوشش ایجاد شده بر روی آن‌ها، ضد حریق هستند. دسته دیگری از سلول‌های خورشیدی این شرکت که ظاهری مشابه سایر سلول‌های سیلیکونی دارند، سلول‌های مونو‌کریستالی هستند که دارای پوشش‌های نانویی آبگریز هستند که در برابر گرد و غبار مقاومت بیشتری داشته و میزان انعکاس نور کمتری دارند و در نتیجه عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند. از دیگر محصولات آبگریز می‌توان به پنل‌های سیلیکونی انعطاف‌پذیر شرکت Shenzhen Sungold Solar اشاره کرد که قابلیت نصب در نواحی خمیده ماننده خودروها و پشت بام ها را دارند. شرکت Nanopower International بر روی سلول‌های سیلیکونی خود، پوششی خودتمیزشونده لایه‌نشانی می‌کند که حدود 10 تا 30 درصد بازدهی آن را افزایش داده است. از دیگر محصولات خودتمیزشونده می‌توان به سلول‌های خورشیدی شرکت‌های SOLARWORLD AG، LUXEN SOLAR ENERGY CO، Bluenergy USA، Sentinel Solar، AE Solarو Blizzard Solar اشاره کرد. پنل‌های سیلیکونی شرکت LG دارای ظاهری کاملاً مشکی بوده و مناسب برای کاربردهای ساختمانی هستند. فناوری نانو در این محصولات خواصی نظیر خودتمیزشوندگی و آنتی‌استاتیک را ایجاد کرده است. به‌علاوه این محصولات دارای انعکاس نور کمتری بوده و زیست تخریب‌پذیر هستند. محصولات شرکت SunWare GmbH & Co KG به طور کامل در برابر آب باران (حتی حاوی نمک) مقاوم بوده و از قابلیت خودتمیزشوندگی خوبی برخوردارند. شرکت چینی LDK Solar Co ادعا می‌کند که بزرگ‌ترین تولیدکننده پنل‌های خورشیدی در جهان است. سلول‌های مونوکریستال و پلی‌کریستال این شرکت علاوه‌ بر خاصیت خودتمیزشوندگی، آنتی‌استاتیک و ضد انعکاس هستند. شرکت ایتالیایی SUNERG Solar سلول‌های خورشیدی سیلیکونی لایه‌ نازک عرضه می‌کند که قابلیت جذب طیف‌های آبی، قرمز و سبز خورشید را دارند. مقاومت در برابر تغییرات آب و هوا، خودتمیزشوندگی، پایداری حرارتی و انعکاس کم از ویژگی‌های این محصولات است. شرکت ژاپنی Kaneka اقدام به عرضه سلول‌های خورشیدی سیلیکونی آمورف لایه ‌نازک کرده است که برای کاربردهای کوچک زاویه مناسب هستند. ساختار این سلول‌ها به گونه‌ای است که طیف وسیع‌تری از طول موج‌ها را جذب می‌کند و در نتیجه بازدهی بالاتری از خود نشان می‌دهند. در نتیجه هنگامی که به بخشی از سطح سلول نور خورشید به طور مستقیم نرسد، کارایی خود را از دست نمی‌دهند. شرکت Dovetail Solar and Wind سلول‌های لایه‌ نازکی تولید می‌کند که قابلیت استفاده در تجهیزات با ولتاژ بالا مانند دستگاه‌های کشاورزی و ساختمانی را دارند. محصولات این شرکت با روش رول به رول بر روی ورقه پیوسته‌ای از فولاد زنگ‌نزن آماده می‌شوند و در نتیجه ماندگاری آن‌ها در شرایط کاری بسیار مناسب و در حدود بیست سال است. از ویژگی‌های مهم این محصولات می‌توان به مقاومت در برابر گرد و غبار و سبکی اشاره کرد.

 

4- بحث و نتیجه‌گیری

بررسی محصولات موجود در بازار نشان می‌دهد که نقش فناوری نانو در سلول‌های خورشیدی نقاط‌ کوانتومی، لایه ‌نازک گالیم‌ آرسناید، لایه‌ نازک تلورید‌ کادمیم، فعال شده با رنگ و سیلیکونی پر رنگ‌تر از سایر انواع این محصولات است. فناوری نانو از طریق نانوذرات دی‌اکسید ‌تیتانیم، لایه‌های ‌نازک گالیم‌ آرسناید و تلورید‌ کادمیم، فولرن و نانوسیم‌های دی‌اکسید ‌تیتانیم به این سلول‌ها ورود می‌کند و قابلیت تأمین برق آن‌ها در ساختمان‌های اداری و مسکونی، قایق‌ها، خودروها، سفینه‌های فضایی، تجهیزات کشاورزی، تلفن‌های همراه و صنایع نظامی را افزایش می‎دهد.

 

منابـــع و مراجــــع

Gratzel, M., “Review Dye-sensitized solar cells”, Photochemistry and Photobiology C: Photochemistry Reviews, Vol. 4, pp. 145-153, (2003)

Hodes, G., Cahen, D., “Photovoltaics: perovskite cells roll forward”, Nature Photon. Vol. 8, pp. 87–88, (2014)

Ashok, S., Pande, K.P. “Photovoltaic measurements Solar Cells”, Vol. 141, pp. 61-81, (1985)

Würfel, P. “Physics of Solar Cells: From Basic Principles to Advanced Concepts”, 2nd Edition, Wiley, (2009), ISBN: 978-3-527-40857-3

Yu, K., Chen, J. “Enhancing Solar Cell Efficiencies through 1-D Nanostructures”, Nanoscale Res. Lett. Vol. 4, pp. 1–10, (2009)

نشریه انرژی ایران، دوره 13 شماره 2 تابستان 1388.

سازمان هواشناسی کشور، سالنامه‏ آماری، 1991

Fraas, L., Partain, L. “Solar cell and their applications”, Wiley & Sons, INC., Publication, 2nd Edition, (2010)

National Renewable Energy Laboratory (NREL), (2016)

Kong, Y.L., Tamargo, I.A., Kim, H., Johnson, B.N., Gupta, M.K., Koh, T.E., Chin, H.A., Steingart, D.A., Rand, B.P., McAlpine, M.C. “3D Printed Quantum Dot Light-Emitting Diodes”, Nano Lett., Vol. 14(12), pp. 7017–7023, (2014)

Collins, D.G., Blattner, W.G., Wells, M.B., Horak, H.G. “Backward Monte Carlo Calculations of Polarization Characteristics of the Radiation Emerging from Spherical Shell Atmospheres”, Applied Optics, Vol 11, pp. 2684-2696, (1972)