مقدمه
دنیای امروز با سرعت زیادی در مسیر تغییر و پیشرفت قدم بر می‌دارد. اگر در گذشته نه چندان دور، دارایی افراد با شاخص‌های سخت‌افزاری و دارایی‌های مشهود سنجیده می‌شد، امروزه این نوآوری، ابداع و دارایی‌های نرم‌ (مانند مالکیت معنوی، برند، پتنت و ...) هستند که سرمایه اصلی افراد شناخته می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد که در دنیای امروز ثروتمندترین افراد دنیا افراد صاحب دانش و کارآفرینان هستند. این کارآفرینان‌ هستند که با تشخیص‌ فرصت‌ها و موقعیت‌ها و استفاده به موقع از آنها، پیشگام تغییر در اقتصاد و تحولات‌ اجتماعی‌ محسوب‌ می‌شوند.
کارآفرینی به عنوان نماد پیشرفت در عصر مدرنیته تلقی شده و واژه کارآفرین در درون خود در بردارنده معنای موفقیت است. این واژه به اشخاصی اطلاق می‌شود که اراده، خلاقیت، پایداری و موفقیتشان، آنها را به رهبران مجموعه تحت مدیریتشان تبدیل می‌کند. کارآفرینی سه زیر مجموعه اصلی دارد که عبارتند از:
کارآفرینی فردی، کارآفرینی سازمانی و کارآفرینی اجتماعی که در این قسمت از توضیح بیشتر در مورد آنها صرف‌نظر می‌شود؛ اما پاسخ به سؤالات زیر شاید ‌بتواند به فهم بهتر موضوع کمک نماید:
چه کسی کارآفرینی می‌کند؟ این شـخص چه ویژگی‌هایی دارد؟ انگیزه اصلی او برای کارآفرینی چیست؟ رویکرد رفتاری او چگونه است؟ از چه شیوه‌هایی استفاده کرده و چه راهبردهایی را به کار می بندد؟ کارآفرینی تحت کدام شرایط زمانی و مکانی شکل می‌گیرد؟ هنجارهای غالب بر یک محیط کارآفرینانه چیست؟

کارآفرین کیست؟
در گذشته تصور بر این بود که کارآفرینان زاده می‌شوند و برای کارآفرین شدن به خصوصیات خاصی احتیاج است. سابقه مفهوم کارآفرینی در دانش امروزی به سه قرن پیش برمی‌گردد؛ اما تعریف واژه‌ کارآفرینی چیست و کارآفرین به چه کسی گفته می‌شود؟
تا امروز تعریف مشخص و کاملی که مورد پذیرش اکثریت باشد برای این واژه مطرح نشده است؛ هر چند که طی سال‌های طولانی و توسط افراد متفاوت تعاریف متعددی برای این واژه بیان شده است. از نقطه نظر زمانی، نخستین کسی که این مسئله را مطرح کرد فردی به نام کانتیلون بود. به‌طور خلاصه کارآفرین در سیر تاریخی‌ و روند تکاملش چنین بیان‌ شده‌ است‌:
• کارآفرین‌ فردی‌ است‌ که‌ ابزار تولید را به‌ منظور ادغام‌ آنها برای‌ تولید محصولات‌ قابل‌ عرضه‌ به‌ بازار، ارائه ‌می‌کند. (R. Cantillon، ۱۷۳۰)
• کارآفرین‌ عاملی‌ است‌ که‌ تمامی‌ ابزار تولید را ترکیب‌ می‌کند و مسئولیت‌ ارزش‌ تولیدات‌، برگشت سرمایه اولیه، دستمزدها، بهره‌ و اجاره‌ای‌ که‌ می‌پردازد و همچنین‌ سود حاصل‌ را بر عهده‌ می‌گیرد. Jean Baptiste Say)، ۱۸۰۳)
• کارآفرین‌ در حالی‌ که‌ مدیر، سرپرست‌ و هماهنگ‌کننده ‌فعالیت‌های‌ تولید است‌، برنامه‌ریز، نوآور و تصمیم‌گیرنده‌ نهایی‌ در یک‌ شرکت‌ تولیدی‌ نیز هست. (F.Redlich، ۱۹۵۸)
• جنبه‌ اصلی‌ کارآفرینی‌ شناسایی‌ و بهره‌برداری‌ از کارهای ‌فرصت‌طلبانه‌ برای‌ گسترش‌ شرکت‌های‌ کوچک‌تر است. (E.Penrose، ۱۹۶۸)
• کارآفرین‌ فردی‌ است‌ که‌ مایل‌ و قادر به ریسک‌پذیری‌ است‌ و در عین‌ حال‌ ابزار تولیدی‌ و اعتباری‌ را ترکیب کرده تا به‌ سود یا اهداف‌ دیگری ‌همچون‌ قدرت‌ و احترام‌ اجتماعی‌ دست‌ یابد. (G.Eddy & K.Olm، ۱۹۸۵)
• کارآفرینی‌ خلق‌ و ایجاد بینشی‌ ارزشمند از هیچ‌ است‌. کارآفرینی‌ فرآیند ایجاد و دستیابی‌ به‌ فرصت‌ها و دنبال‌ کردن‌ آنها بدون‌ توجه‌ به ‌منابعی‌ است‌ که‌ در حال‌ حاضر موجودند‌. کارآفرینی‌ شامل‌، خلق‌ و توزیع‌ ارزش‌ و منافع‌ بین‌ افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها و جامعه‌ است. (J.Timmons، ۱۹۹۰)
• کارآفرینان‌ افرادی ‌نوآور، با فکری‌ متمرکز و به‌ دنبال‌ کسب‌ توفیق‌ و مایل‌ به‌ استفاده‌ از میان‌برها هستند که‌ کمتر مطابق‌ کتاب‌ کار می‌کنند و در نظام‌ اقتصادی‌، شرکت‌هایی‌ نوآور، سودآور و با رشدی‌ سریع‌ را ایجاد می‌نمایند. (D.Mckeran & E.Flannigan، 1996)
در مجموع می‌توان گفت، کارآفرین کسی است که کسب و کاری را همراه با ریسک و در شرایط عدم اطمینان برای دستیابی به هدفی به منظور کسب سود و یا رشد از طریق فرصت‌های قابل توجه و فراهم کردن منابع لازم برای تبدیل کردن سرمایه به یک محصول یا خدمت راه‌اندازی می‌کند. (ویکی پدیا به نقل از سایت businessdictionary.com)

ویژگی‌های‌ کارآفرینان‌
برای تبدیل شدن به یک کارآفرین به ویژگی‌های خیلی خاصی نیاز نیست، هرچند که داشتن برخی ویژگی‌ها قدم برداشتن در این مسیر را تسهیل می‌کند. محققین با بررسی‌ کارآفرینان حوزه‌های مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که یک سری از ویژگی‌های مشترک بین اکثر کارآفرینان وجود دارد که هر شخصی و در هر رده سنی و اجتماعی می‌تواند بخشی از این خصوصیات را داشته باشد. از طرف دیگر، هر کارآفرینی نیز به یک نسبت از این ویژگی‌ها برخوردار نیست و البته برای رسیدن به موفقیت در یک زمینه خاص نیز به یک نسبت به این ویژگی‌ها نیاز ندارد. در واقع طیف گسترده‌ای از خصوصیات در این افراد وجود دارد که این موضوع خود یکی از دلایلی است که رسیدن به یک تعریف واحد از کارآفرینی را دشوار می‌کند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد کارآفرین اشاره می‌شود.
۱- مسئولیت‌پذیری و استقلال‌طلبی: شاید اولین حسی که با شنیدن کلمه کارآفرین به انسان دست می‌دهد احساس استقلال طلبی باشد. کارآفرینان ترجیح می‌دهند برای خودشان کار کنند و خود مدیریت منابعشان را در دست داشته باشند. این احساس استقلال‌طلبی، نوعی احساس مسئولیت‌پذیری را نیز به دنبال خواهد داشت، چراکه فرد خود تصمیم گیرنده اصلی است.
۲- ریسک‌پذیری متعادل: ریسک کردن لازمه شروع یک فعالیت جدید است. با این حال بین ریسک یک فعالیت و شکست یا موفقیت در آن رابطه مستقیمی وجود ندارد. ریسک‌ها باید معقول و حساب شده باشند. شاید فعالیت یک کارآفرین از نگاه دیگران غیرواقعی و دست‌نیافتنی باشد ولی آنها با استفاده از دانش خود، فرصت‌های موجود را شناسایی کرده و پس از سنجیدن پیش زمینه‌ها و بهره‌گیری از تجربیات، با یک دید حساب شده شروع به فعالیت می‌کنند. بهترین عبارت برای بیان این ویژگی این است که کارآفرینان موفق، هیچ‌گاه بی‌محابا خطر نمی‌کنند.
۳- اعتماد به نفس: کارآفرینان ایمان دارند که در نهایت موفق خواهند شد. آنها نسبت به موفقیت خود، خوش‌بین هستند. این احساس اعتماد به نفس گاهی باعث شکست اولیه آنها می‌شود اما در نهایت موفقیت از آن افرادی است که در تنگناها به خود باور داشته باشند. شاید بیان این نکته جالب توجه باشد که اکثر کارآفرینان موفق، حداقل یک بار شکست خورده‌اند که یکی از دلایل آن را می‌توان اعتماد به نفس زیاد آنها به خود دانست.
۴- نگرش مثبت: خوش‌بینی عاملی است که بیشتر در شروع یک فعالیت جدید بروز می‌کند. کارآفرینان به مشکلات به چشم چالش‌هایی نگاه می‌کنند که در نهایت آنها را به مسیرهای بیشتری برای موفقیت می‌رساند.
۵- تلاش و پشتکار: برای رسیدن به موفقیت، به تلاشی بیشتر از حالت معمولی نیاز است. شاید در ابتدا لازم باشد که کارآفرینان برای ساعات طولانی مشغول به کار باشند ولی این انرژی و تلاش بیشتر، قطعا یکی از علت‌های موفقیت تمامی کارآفرینان بوده است.
۶- آینده‌نگری: زمان منتظر کسی نمی‌ماند و اگر شما قبل از عملی کردن یک موضوع، نسبت به آن آینده‌نگری نداشته باشید ناچار خواهید بود در انتها با استرس مربوط به زمان دست و پنجه نرم کنید. کارآفرینان در جایی که مردم عادی تنها مشکلات و موانع را می‌بینند، به ‌پیش‌رو نیز توجه داشته و پتانسیل‌ها را زودتر از دیگران کشف می‌کنند.
۷- مهارت در سازماندهی: اگر به فرآیند کسب و کار به چشم یک بازی شطرنج نگاه شود، کارآفرینان آن دسته از شطرنج بازانی هستند که از تمامی مهره‌های خود، به‌جا، درست و به موقع استفاده می‌کنند. ترکیب اثربخش افراد و منابع و سازماندهی بهینه آنها مهارتی است که بیش از همه به تجربه نیاز داشته و به نوعی اکتسابی است.
۸- توجه به ارزش‌هایی بیش از پول: یکی از تصورات غلط درباره کارآفرینان این است که آنها تنها برای دستیابی به پول کار می‌کنند. تحقیقی که به تازگی در آمریکا انجام شده نشان می‌دهد که تنها 10% از کارآفرینان، درآمدی بیش از یک کارمند میان‌رده دارند. البته که اصلی‌ترین راه برای رسیدن به یک ثروت افسانه‌ای نیز کارآفرینی است ولی اگر دستیابی به پول مهم‌ترین انگیزه فرد برای کارآفرینی باشد، احتمالا شکست در همین نزدیکی‌هاست. برای یک کارآفرین، پول تنها یک سمبل از دستیابی به موفقیت است. برای او اولویت‌های مهمتری مانند استقلال، نوآوری و اشتغال‌زایی مطرح است.
۹- انگیزه درونی بالا: انگیزه‌های آدمی از دو منبع بیرونی یا درونی سرچشمه می‌گیرند. عواملی مثل تنبیه یا تشویق از جمله انگیزه‌های بیرونی و مواردی مانند احساس نیاز و میل به پیشرفت از دسته انگیزه‌های درونی به‌شمار می‌روند. در مورد کارآفرینان مهم‌ترین عامل مؤثر بر انگیزه، از درون آنها شکل می‌گیرد.
۱۰- تعهد بالا: کارآفرینی، کاری دشوار است و راه‌اندازی موفق یک کسب و کار، نیازمند تعهد بالا از سوی کارآفرین است. کارآفرینان باید این احساس را در مجموعه خود و اطرافیانشان ایجاد کنند که در شرایط سخت، می‌توان بر روی تعهدات آنها حساب کرد.
۱۱- صبوری: صبر و حوصله هم در مواجه با مشکلات و هم در انتظاراتی که از یک کسب و کار جدید وجود دارد، نمود پیدا می‌کند. معمولا افرادی که قدرت تحمل پایینی دارند، در مکان‌هایی مشغول به فعالیت می‌شوند که تغییرات به‌صورت اندک در آنها اتفاق می‌افتد. در یک کسب و کار تازه راه اندازی شده، شرایط به صورتی است که گاهی اوقات تنها با صبر و حوصله می‌توان راهی برای غلبه بر مشکلات یافت.
۱۲- انعطاف‌پذیری: یکی از ویژگی‌های بارز کارآفرینان، توانایی آنها در سازگاری و تطابق با نیازهای متغیر مشتریان و کسب و کارشان است. بسیاری از شرکت‌ها در ابتدا در زمینه‌ دیگری فعالیت می‌کرده‌اند ولی نیاز بازار و انعطاف پذیری رهبرانشان، یا آنها را به مسیر جدیدی سوق داده و یا این‌که باعث افزودن بخش‌های جدید به مجموعه شده است.
صفاتی مانند سخت‌کوشی، کنجکاوی و اشتیاق به آموختن، برقراری روابط اجتماعی، خلاقیت و فرصت‌گرایی از دیگر واژه‌هایی است که به‌عنوان صفت‌های کارآفرین مطرح می‌شوند. در جدول ۱ برخی تفاوت‌های افراد کارآفرین و غیرکارآفرین دسته‌بندی شده است.

البته باید در نظر داشت این‌گونه نیست که بتوان از قبل پیش‌بینی کرد چه کسی کارآفرین می‌شود و چه کسی نمی‌شود؛ به عبارت دیگر، ویژگی‌های کارآفرینان بسیار متنوع است. مثال‌های بی‌شمار از افرادی وجود دارد که در این مسیر با مشکلات فراوان مواجه بوده‌اند، ولی هرگز امید خود را از دست نداده و ثابت کرده‌اند که در مسیر موفقیت محدودیتی که بتواند انسان را به کلی از رسیدن به هدفش باز دارد وجود ندارد.

انگیزه‌های افراد کارآفرین
انگیزه‌های بسیاری برای ورود افراد به دنیای کارآفرینی وجود دارد. کارآفرینان از کسب موفقیت شاد می‌شوند. آنها تمایل دارند کار خود را به نحو احسن انجام داده و حتی بهترین باشند. تمایل به پیشی گرفتن از موفقیت‌های گذشته، موجب شادی و احساس رضایت کارآفرینان است. کارآفرینی فرصتی است تا این افراد استعدادهای درونی خود را به منصه ظهور برسانند. کارآفرینان به فعالیت خود تنها به چشم منبع درآمد و ثروت نگاه نمی‌کنند. معیار‌های دیگری مانند احساس امنیت، استقلال، تنوع کار‌ها و علایق نیز در یک کسب و کار، مدنظر کارآفرینان است. سطح درآمد بالاتر نیز در کنار این عوامل موجب رغبت بیشتر به مقوله کارآفرینی است. تحقیقات نشان داده است که رضایت شغلی در میان کارآفرینان در مقایسه با کارمندان به مراتب بیشتر است.

عناصر موفقیت کارآفرین
برای شروع هر کسب و کار، تهیه و تدوین طرح تجاری ضروری است. تهیه برنامه کسب‏ و کار این امکان را به کارآفرین می‌دهد که از شرایط موجود آگاه شده و بی‌گدار به آب نزند. اولین نیاز هر کسب ‏و کار، وجود مشتری یا در مفهوم بزرگ‏تر، بازار فروش است. اگر کسی خریدار کالاها یا خدمات شرکتی نباشد، کسب ‏و کار آن شرکت به زودی ورشکسته خواهد شد؛ از سوی دیگر، زمانی بازار مناسب برای محصولات یک شرکت وجود خواهد داشت که آن شرکت، کالا یا خدمتی را ارائه نماید که بر اساس نیازی پاسخ داده ‏نشده در جامعه تعریف شده ‏باشد. در واقع رمز موفقیت در کارآفرینی، ایجاد تمایز است. جک ما (Jack ma)، کارآفرین موفق چینی، جمله قابل تاملی درباره این موضوع دارد که بیان می‌کند:" از ایده‌های رقبای خود درس بگیرید، ولی هیچ ‌وقت کپی نکنید، کپی کردن موجب شکست کسب و کار شما و مرگ آن می‌شود." در مرحله بعدی، کارآفرین باید هنر خود را در تشکیل هسته اولیه اعضا بروز داده و افرادی را با خود همراه کند که پیمودن ادامه مسیر را میسر سازد. در نهایت برای دستیابی به تمام این موارد نیاز به سرمایه‏ وجود‏ دارد. بخش امیدوارکننده موضوع این است که برای شروع کسب و کار، به سرمایه هنگفتی نیاز نیست. به کرات ثابت شده که بسیاری از کسب و کارهای بزرگ با سرمایه جزئی ایجاد شده و از طرف مقابل، هیچ تضمینی برای موفقیت یک سرمایه‌گذاری بزرگ مالی وجود ندارد. در انتها باید به اهمیت وجود عواملی مانند ارتباطات سازنده، فرهنگ سازمانی و ... اشاره کرد.
اخیرا در یکی از مراکز کارآفرینی سوئد، طی گزارشی نظر تعدادی از موسسان، مدیران، اعضا تیم‌های مدیریتی و سرمایه‌گذران کسب و کارهای موفق را در مورد مهم‌ترین عوامل موفقیت یک کسب و کار جویا شده‌اند. در شکل 1 نتایج این تحقیق همراه با میزان اهمیت هر مورد مشخص شده است.